Rok 1988 był wstępem do historycznych wydarzeń. Sytuacja w Polsce i na świecie dojrzewała do wielkich zmian, które stały się symbolem końca XX wieku. Od chwili podpisania Porozumień Jastrzębskich minęło osiem, a od zakończenia stanu wojennego pięć lat. Przez Związek Radziecki przetaczała się rewolucja pieriestrojki, której walec napierał również na siermiężną rzeczywistość Polskiej Rzeczypospolitej Ludowej. Czerwoni generałowie musieli zacząć rozmawiać z opozycją.
Miasto Jastrzębie Zdrój było symbolem oporu wobec komunistycznych władz, o czym dziś pamięta niewielu. Jako jeden z trzech ośrodków walki o wolność i godność Polaków ponownie w roku 1988 skupił na sobie oczy całego świata. W maju miała miejsce nieudana próba strajkowego przebudzenia, która z kolei powiodła się na Wybrzeżu. Jastrzębscy działacze szybko wyciągnęli wnioski z popełnionych błędów. Dzięki solidnemu utajnieniu całej akcji udało się zmylić czujność Służby Bezpieczeństwa. 15 sierpnia rozpoczął się kolejny rozdział w dziejach naszego miasta.
8 maja | 14 maja | 15 maja | 6 czerwca | Sierpień 1988 | 14 sierpnia | 15 sierpnia | 16 sierpnia | 17 sierpnia | 18 sierpnia | 19 sierpnia | 20 sierpnia | 22 sierpnia | 24 sierpnia | 25 sierpnia | 26 sierpnia | 27 sierpnia | 28 sierpnia | 29 sierpnia | 31 sierpnia | 2 września | 3 września | 10 września | 15-16 września | 19 września | 28 września | 18 października | 9 listopada | 18 listopada | 23 listopada | 30 listopada | 4 grudnia | 30 grudnia
8 maja
Tymczasowa Komisja Zakładowa „Solidarności” (TKZ„S”) na KWK „Manifest Lipcowy” w czasie spotkania na plebani kościoła NMP Matki Kościoła podjęła decyzję o zorganizowaniu strajku w dniu 8 maja. Termin został następnie przesunięty na 15 maja. TKZ”S” była ciałem niezależnym od Miejskiego Komitetu „Solidarności” (MK”S”). W jej skład wchodzili: Władysław Matysiak (przewodniczący), Stanisław Kosek ( wiceprzewodniczący i sekretarz), Jerzy Nowosielski (wiceprzewodniczący) ci trzej stanowili prezydium TKZ – „Sokół” , Hieronim Ochnio, Stanisław Pasek, Józef Pleszak, Jan Golec. W TKZ zorganizowanych było ok. 100 działaczy „S”. We wspomnianym spotkaniu uczestniczyli też Edward Jarek i Andrzej Kornak.
Z uwagi na wyciek informacji o strajku do SB, zatrzymano prewencyjnie W. Matysiaka, J. Pleszaka, S. Paska i Mieczysława Busztę. W mieszkaniu J. Pleszaka skonfiskowano rękopis z żądaniami legalizacji „Solidarności”.
Romuald Bożko, przewodniczący Delegatury Regionalnego Komitetu Wykonawczego (RKW) NSZZ „Solidarność” Regionu Śląsko-Dąbrowskiego w Jastrzębiu Zdroju zorganizował spotkanie struktur miejskich i zakładowych na plebani kościoła NMP Matki Kościoła. Utworzono wówczas Miejski Komitet „Solidarności” (MK”S”), którego przewodniczącym został Marek Bartosiak (pseud. „Bartek”), jednocześnie szef Niezależnej Organizacji Samoobrony (NOS). Wydano oświadczenie o rozpoczęciu Pogotowia Strajkowego oraz rozpoczęto akcję ulotkową na terenie miasta i kopalni. Waldemar Kapłon wiceprzewodniczący MK”S”, oraz ks. Henryk Białas zajęli się przywożeniem książek i prasy od Józefa Sołowieja.
Służba Bezpieczeństwa (SB) zatrzymała W. Kapłona
Na dworcu kolejowym na KWK „Manifest Lipcowy”, 700 metrów pod ziemią, rozpoczął się kolportaż ulotek. Dozór i ORMO zareagowały nadzwyczaj szybko, przy okazji konfiskując 1300 ulotek. E. Jarek i J. Golec uciekli na plebanię kościoła NMP Matki Kościoła. Kilka dni później J. Golec został zwolniony z pracy.
Z inicjatywy członków RKW w akcji składania wniosków o legalizację Tymczasowych Komisji Zakładowych „Solidarności” wzięła udział „Manifest Lipcowy”.
Rozpoczęły się przygotowania do organizacji strajków w śląskich kopalniach. Główną rolę odegrały tu MK”S” – Miejska Komisja ”Solidarności” (przewodniczący Marek Bartosiak) oraz TKZ”S” -Tymczasowa Komisja Zakładowa „Solidarność” przy KWK „Manifest Lipcowy” (reprezentowana przez trzyosobowe prezydium „SOKÓŁ” : Stanisław Kosek, Władysław Matysiak, Jerzy Nowosielski). Z uwagi na niepowodzenie majowej próby, tym razem o strajkach poinformowana została bardzo wąska grupa osób: Danuta Skorenko i Adam Kowalczyk z RKW, a także m.in. Jacek Kuroń. Drukiem ulotek zajęła się Niezależna Organizacja Samoobrony (NOS). Datę rozpoczęcia protestów ustalono na 15 sierpnia.
W raporcie SB odnoszącym się do ewentualnych akcji strajkowych w Jastrzębiu Zdroju napisano, iż „działacze opozycji nie planują żadnych działań w tym względzie”.
Rozpoczął się strajk na KWK „Manifest Lipcowy”.
Głównymi organizatorami TKZ przy KWK Manifest Lipcowy i MK „S” Jastrzębie Zdrój. Strajk rozpoczynali Krzysztof Zakrzewski i J. Golec.16 sierpnia utworzył się ZKS (Zakładowy Komitet Strajkowy) w składzie: Jerzy Nowosielski (przewodniczący), S. Kosek (wiceprzewodniczący)Kazimierz Włodarek (zabezpieczenie kopalni), Andrzej Kornak (propaganda), Zbigniew Molak (aprowizacja), Bolesław Olewiński (łączność z innymi zakładami), S. Pasek (informacja), Jan Piłat (warty strajkowe). K. Zakrzewski i Józef Pleszak bez przydziału z zadaniem utworzenia MKS(Międzyzakładowy Komitet Strajkowy). J. Golec nie zostaje przewodniczącym ponieważ jako wcześniej zwolniony z kopalni za działalność związkową (główny inicjator złożenia do Sądu wniosku o rejestrację Solidarności) formalnie nie jest pracownikiem kopalni. K. Zakrzewski i J. Golec pomimo, że w tej fazie strajku pozostają bez funkcji nadal są uznawani za przywódców tego strajku. Doradcą strajkujących została D. Skorenko, która przedostała się na kopalnię w nocy z 16/17 sierpnia.
Protestujący zażądali m.in. legalizacji „Solidarności” i realizacji postulatów z 1980 roku. W następnych dniach do strajku przyłączają się pozostałe jastrzębskie kopalnie oraz zakłady z sąsiednich miast.
RKW jednoznacznie udzieliła poparcia strajkującym, argumentując, iż jest on „w pełni uzasadnionym protestem robotników polskich przeciwko kompletnej nieudolności władz”.
Na KWK „Manifest Lipcowy” niespodziewanie pojawił się Tadeusz Jedynak, który w lipcu 1988 roku poleciał do Australii. Dostał się na teren zakładu podając się za funkcjonariusza SB.
Początek strajku w KWK „XXX-lecia PRL” (przewodniczący Leszek Szuwarski).
Rozpoczął się strajk na KWK „Moszczenica” (przewodniczący Marian Nowak), KWK „Morcinek” w Kaczycach (przewodniczący Andrzej Andrzejczak), KWK „Marcel” w Radlinie (przewodniczący Jan Małek) i wielu innych.
Na plebani kościoła NMP Matki Kościoła został wydrukowany pierwszy egzemplarz „Moszczenickiego Informatora Strajkowego”.
O godz. 21.30 przy KWK „Manifest Lipcowy” powstał Międzyzakładowy Komitet Strajkowy (MKS) w składzie: K. Zakrzewski – przewodniczący, Alojzy Pietrzyk – wiceprzewodniczący, Grzegorz Stawski – rzecznik prasowy, Zdzisław Czerwiec, J. Pleszak, Marek Szczygieł, Stanisław Trzeciak (KWK „Manifest Lipcowy”), Franciszek Greń (KWK „Jastrzębie”), Wiktor Krywulko (KWK „XXX-lecia PRL”), Bolesław Nowak (KWK „Moszczenica”), Leszek Wdowiak (KWK „Borynia”), Zbigniew Gnaś (Zakład Odmetanowania Kopalń), Sławomir Jędrzejkiewicz (Zakład Robót Górniczych), Henryk Kryza, Waldemar Ptak (KWK „ZMP”), Tadeusz Rzepa (KWK „1 Maja”), Andrzej Sokołowski (KWK „Andaluzja”), Leszek Zubik (KWK „Morcinek”). Rzecznikiem MKS został Lech Osiak.
Rozpoczął się strajk na KWK „Jastrzębie” ( przewodniczący Wiesław Oziembłowski)
Rozpoczął się strajk na KWK „Borynia” ( przewodniczący Roman Chwastyk).
Sztab strajkowy został zorganizowany przy parafii kościoła NMP Matki Kościoła przy udziale ks. Bernarda Czerneckiego. Powstała „Codzienna Gazeta Strajkowa” pod kierownictwem M. Bartosiaka, redagowana przez studentów Uniwersytetów: Jagiellońskiego (Piotr Hertig, Jarosław Kałuża, Zdzisław Kuzar, Jacek Płaza), Wrocławskiego (Jacek Protasiewicz) i Śląskiego (Adam Turula). Była następnie dostarczana do zakładów. Na plebani zjawili się m.in. Henryk Sienkiewicz (przewodniczący RKW), Leszek Piotrowski, Władysław Siła-Nowicki, Andrzej Wielowieyski, Ludwika Wujec, Anita Gargas, Dorota i Przemysław Miśkiewiczowie oraz dziennikarze zachodnich stacji telewizyjnych.
Do strajkujących na KWK „Manifest Lipcowy” przyjechali m.in. Bogdan Lis (jako wysłannik Lecha Wałęsy), Jan Lityński, Ryszard Bocian (KPN), Marek Antoni Nowicki (Komitet Helsiński), Jarosław Szczepański, Elżbieta Misiak, Kazimierz Centkowski i Jan Andrzej Górny.
Strajkujący górnicy są rozżaleni faktem braku wsparcia finansowego dla MK”S” ze strony RKW. Przerywana była łączność i brakowało żywności.
Komitet Obrony Kraju (KOK) podjął decyzję o rozpoczęciu przygotowań do wprowadzenia stanu wyjątkowego. Szczególnie dotyczyło to wydarzeń w Jastrzębiu Zdroju i na całym Śląsku.
Rozpoczęcie akcji propagandowej ze strony władz pod postacią rozrzucanych ulotek szkalujących NSZZ „Solidarność” i straszących odpowiedzialnością karną. W telewizji przeprowadzona została nagonka na strajkujących. Zakłady pracy zostały otoczone przez Zmotoryzowane Oddziały Milicji Obywatelskiej (ZOMO).
Początek rozmów członków MKS z władzami. Negocjacje (bez wiedzy strajkujących) prowadził również L. Wałęsa wraz z gronem ekspertów.
Zakończenie strajku na KWK „Morcinek” po brutalnej pacyfikacji milicji i zatrzymaniu A. Andrzejczaka, który został zwolniony z aresztu następnego dnia.
Pacyfikacja strajku na KWK „Borynia”.
Na wieść o pacyfikacjach na KWK „XXX-lecia PRL” 15 górników zdecydowało się na kontynuowanie strajku na dole kopalni.
Pod wpływem gróźb większość strajkujących opuściła KWK „Moszczenica”, na której pozostało 55 osób pod przewodnictwem Mariana Nowaka, do strajkujących dołącza R. Bożko , który przerywa pobyt w szpitalu . Zdecydowali się kontynuować protest na dole kopalni.
25 sierpnia
Niektórzy strajkujący z KWK „Morcinek” wraz z przewodniczącym przyłączyli się do protestu na KWK „Manifest Lipcowy”: A. Andrzejczak, Franciszek Cichoń, Przemysław Kasprzak, Mirosław Klantowicz, Bogdan Kulma, Mariusz Mordanowski, Włodzimierz Orlich, Andrzej Skorulski, Adam Wasilewski i Dariusz Żurowicz.
Olga Michalecka i Anita Gargas zdecydowały się udać na KWK „XXX-lecia PRL” celem przeprowadzenia reportażu o górnikach strajkujących pod ziemią. W drodze na kopalnię zostają zatrzymane na 48 godz, w KM MO w Jastrzębiu Zdroju. Wraz z nimi zatrzymano Adama Kowalczyka i Jan Matyska.
Gen. Czesław Kiszczak złożył ofertę spotkania z przedstawicielami protestujących. Strajkujący z Gdańska, Szczecina, Jastrzębia i Stalowej Woli upoważnili L. Wałęsę do prowadzenia rozmów na temat legalizacji „Solidarności”. W następnych dniach ze strony władz padła propozycja organizacji „okrągłego stołu” pod warunkiem wygaszenia strajków.
Nie powiodła się próba zastraszenia strajkujących w KWK „Manifest Lipcowy” dzięki postawie T. Jedyna. Reakcją na demonstrację siły ze strony milicji było intonowanie pieśni religijnych i patriotycznych, które jednoczyły protestujących.
Zakończenie strajku w KWK „XXX-lecia PRL”
Zakończenie strajku w KWK „Moszczenica”, gdzie przez ostatnie trzy dni strajkowało pod ziemią 55 osób (przewodniczący M. Nowak). W Jastrzębiu strajkowały nadal: KWK „Manifest Lipcowy” i KWK „Jastrzębie”.
Zakończenie strajku w KWK” Jastrzebie”.
Na KWK „Manifest Lipcowy” powstała jawna Tymczasowa Komisja Zakładowa „Solidarności” w składzie: E. Jarek (przewodniczący), K. Włodarek (wiceprzewodniczący), S. Kosek (sekretarz), Stanisław Cimoszko, J. Golec, A. Kornak, B. Olewiński, S. Pasek, J. Piłat i Piotr Świerczewski.
Dyrekcja kopalni odmówiła rozmów z MKS.
Doradcy z KWK „Manifest Lipcowy”: J. Lityński, B. Lis, J.A. Górny i D. Skorenko otrzymali wezwanie do prokuratury w charakterze podejrzanych o kierowanie nielegalną akcją protestacyjną.
Milicja przeprowadziła pozorowany atak na KWK „Manifest Lipcowy”, co skłoniło wielu strajkujących do ucieczki z zakładu.
Gen. Cz. Kiszczak zapewnił po spotkaniu z L. Wałęsą i bp Jerzym Dąbrowskim, że za strajki nie będą groziły protestującym żadne represje. L. Wałęsa wezwał do zakończenia strajków, co zostało przyjęte bez entuzjazmu. Podobny apel wygłosił Episkopat. W następnych dniach zakończyły się protesty w Stalowej Woli i na Wybrzeżu.
Na KWK „Manifest Lipcowy” pojawił się L. Wałęsa z zamiarem wygaszenia strajku. Przewodniczący „Solidarności” mówił o konieczności rozmów przy „okrągłym stole”. Opór przed zakończeniem protestu wiązał się z brakiem gwarancji bezpieczeństwa ze strony władz. L. Wałęsa podpisał „glejty” gwarantujące osobiste bezpieczeństwo protestującym, z których władza nie wywiązała się. Wielu górników powołano do wojska, wyrzucono z pracy lub przesunięto na gorsze stanowiska.
O godz. 1.25 na KWK „Manifest Lipcowy” zakończyły się rozmowy pomiędzy MKS a Janem Jadczykiem (Gwarectwo Jastrzębsko-Rybnickie) i dyrektorem kopalni Karolem Grzywą. Podpisano stosowne dokumenty gwarantujące bezpieczeństwo strajkującym oraz przyjęcie wcześniej zwolnionych.
O godz. 6.00 poprzez opuszczenie zakładu przez protestujących zakończył się strajk na KWK „Manifest Lipcowy”. Dokładnie 8 lat wcześniej, o tej samej porze zakończył się strajk, po którym podpisano Porozumienie Jastrzębskie.
Krajowy Komitet Wykonawczy wraz z delegatami wcześniej strajkujących zakładów udzielił poparcia L. Wałęsie w związku z rozmowami dotyczącymi projektowanego „okrągłego stołu”. Ze strony jastrzębskiego MKS-u oświadczenie podpisał A. Pietrzyk.
Odbyły się dwa spotkania przygotowawcze L. Wałęsy i gen. Cz. Kiszczaka dotyczące przygotowania do obrad „okrągłego stołu”. W spotkaniach brał udział A. Pietrzyk.
Rząd Zbigniewa Messnera podał się do dymisji. Wielu członków ówczesnej „Solidarności” jako głównego bohatera tamtych wydarzeń wskazywało M. Bartosiaka.
Komitety strajkowe na obszarze całego kraju przekształciły się w komitety założycielskie NSZZ „Solidarność”.
Funkcjonariusze SB brutalnie pobili L. Szuwarskiego (przewodniczącego Komisji Zakładowej KWK „XXX-lecia PRL”) i Sławomira Kozłowskiego.
Demonstracja przy budynku Sądu Pracy w Jastrzębiu Zdroju zwolnionych z kopalni górników, których, mimo obietnic władz, nie przywrócono do pracy.
Kolejne bezowocne spotkanie L. Wałęsy i gen. Cz. Kiszczaka.
Do pracy powróciła większość zwolnionych górników.
Miała miejsce słynna debata L. Wałęsy i Alfreda Miodowicza (przewodniczącego OPZZ).
4 grudnia
Kilkutysięczna manifestacja z okazji „Barbórki” w Jastrzębiu Zdroju z udziałem delegacji z całej Polski.
Wiece na KWK „Manifest Lipcowy”, w których protestujący żądają przywrócenia do pracy J. Golca.